Αρχές Πολυμεσικής Μάθησης: Επιλέξτε τα κατάλληλα γραφικά

Πιστεύετε πως το μάθημα ή οι δραστηριότητές οι οποίες αναπτύσσετε υστερούν εμφανισιακά; Αναρωτιέστε πώς θα παρουσιάσετε τις πληροφορίες με τρόπο ελκυστικό, ώστε να  βοηθήσετε την οικοδόμηση της γνώσης;

Αν η απάντηση σας στα προηγούμενα ερωτήματα είναι καταφατική, τότε είναι ανάγκη να γνωρίσετε τις Αρχές της Πολυμεσικής Μάθησης.

Φανταστείτε ένα φυσικό ή ένα φιλόλογο. Πόσο βαρετό θα ήταν αν παρουσίαζαν το μάθημα τους απλά μιλώντας στους μαθητές, δίχως να κάνουν χρήση υποστηρικτικού υλικού ταυτόχρονα, όπως λόγου χάρη μια εικόνα ή ένα βίντεο;

Για να αντιμετωπιστεί αυτό το ζήτημα, δημιουργούν σχήματα, δείχνουν εικόνες, γράφουν τα κυριότερα σημεία του μαθήματος στον πίνακα και παράλληλα τοποθετούνται με τον λόγο τους. Επιλέγουν δηλαδή πολλαπλά μέσα ή αλλιώς πολυμέσα, εν προκειμένω λόγο, σχήματα, κείμενο κι εικόνες, για να μετουσιώσουν την πληροφορία σε γνώση. 

Σύμφωνα με τον Mark Elsom-Cook (2001) Ο όρος «πολυμέσα» δηλώνει τη χρήση πολλών μέσων για την παρουσίαση πληροφορίας. Έτσι, έχουμε πολλαπλά (multi) μέσα (media) για τη μετάδοση της πληροφορίας. Άλλα μέσα, εκτός από το κείμενο, τις εικόνες και το λόγο, είναι τα κινούμενα σχέδια, οι ήχοι και τα βίντεο (Stephen McGloughlin, 2001).

Για να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση, στο παρών άρθρο, θα εστιάσουμε στην Πολυμεσική Μάθηση (Multimedia Learning) όπως αυτή σκιαγραφήθηκε από τον Richard E. Mayer. O Richard Mayer, στο βιβλίο του Multimedia Learning, αναλύοντας έρευνες, αναφορικά με τον τρόπο με τον οποίο τα πολυμέσα  χρησιμοποιούνται στην εκπαίδευση, εκπόνησε την θεωρία του με τίτλο «Γνωστική Θεωρία της Πολυμεσικής Μάθησης».

Σε αυτή τη θεωρία, ο Mayer καταγράφει τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι μαθαίνουν μέσα από τις λέξεις και τα γραφικά. Αυτούς τους τρόπους μάθησης, τους ονόμασε Αρχές Πολυμεσικής Μάθησης.

Στο eLearning, για να μεταδώσουμε την πληροφορία χρησιμοποιούμε συνήθως κείμενο, αφήγηση, εικόνες και κινούμενα σχέδια. Πολλές φορές, αυτοί οι τρόποι μετάδοσης της πληροφορίας χρησιμοποιούνται λανθασμένα, με αποτέλεσμα τελικά την υποβάθμιση του εκπαιδευτικού προϊόντος. Ο λόγος είναι, ότι τα κανάλια ενεργής επεξεργασίας των πληροφοριών του ανθρώπινου μυαλού, είναι ιδιαιτέρως περιορισμένων δυνατοτήτων.

Έτσι, για την αποτελεσματική μετάδοση και αφομοίωση της πληροφορίας, θα λάβουμε υπόψη μας τις αρχές της Πολυμεσικής Μάθησης. Ας τις δούμε μια μια. 

Οι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα όταν εξαιρούνται οι άσχετες λέξεις, εικόνες και ήχοι

Η πρώτη από τις αρχές της Πολυμεσικής Μάθησης που θα αναλύσουμε είναι η αρχή της συνάφειας. Με βάση αυτή, το πλεονάζον υλικό, είτε μιλάμε για κείμενο είτε για οπτικές απεικονίσεις, πρέπει να αφαιρείται, καθώς επηρεάζει αρνητικά την εμπειρία μάθησης.

Οι οπτικές απεικονίσεις και το κείμενο που εμφανίζεται στην οθόνη, οφείλουν να ενισχύουν την γνώση. Αυτό γίνεται εφικτό μόνο όταν έχουν συνάφεια με τις πληροφορίες που θέλουμε να μεταδώσουμε στους μαθητές.

Οι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα όταν προστίθενται ενδείξεις / τρόποι που τονίζουν το σημαντικότερο κομμάτι του περιεχομένου.

Κατά τον Mayer, ο ανθρώπινος εγκέφαλος μαθαίνει καλύτερα όταν η σημαντικότερη πληροφορία από ένα σύνολο κειμένου είναι υπερτονισμένη. Έτσι, βεβαιωθείτε ότι το πιο σημαντικό μέρος του περιεχομένου σας είναι διακριτό σε σχέση με το υπόλοιπο.

Οι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα με συνδυασμό γραφικών και αφήγησης παρά από συνδυασμό γραφικών, αφήγησης και κειμένου.

Σύμφωνα με αυτή την αρχή, οι άνθρωποι κατανοούν καλύτερα μια πληροφορία όταν αυτή δίνεται με αφήγηση και οπτικές απεικονίσεις, μονάχα. Το σημείο κλειδί με βάση αυτή την αρχή, είναι πως δεν πρέπει να υπάρχει ταυτόχρονη παρουσία κειμένου στην οθόνη, αφήγησης και οπτικών απεικονίσεων. Σε αυτή τη περίπτωση το κείμενο στην οθόνη του χρήστη είναι πλεονασμός. Αυτό δικαιολογείται διότι το κείμενο θα υπερφορτώσει το οπτικό κανάλι του ανθρώπινου εγκεφάλου, το οποίο είναι περιορισμένων δυνατοτήτων.

Οι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα όταν αντίστοιχες λέξεις και εικόνες που τις περιγράφουν, παρουσιάζονται κοντά μεταξύ τους.

Η αρχή της γειτνίασης μας καθορίζει που πρέπει να εμφανίζεται το κείμενο. Σε σχέση με το «που» η αρχή της γειτνίασης μας ενημερώνει ότι σε περίπτωση που υπάρχει κείμενο και εικόνες, το κείμενο οφείλει να γειτνιάζει, δηλαδή να βρίσκεται κοντά με τις εικόνες.

Οι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα όταν αντίστοιχες λέξεις κι οι οπτικές απεικονίσεις που τις περιγράφουν, παρουσιάζονται ταυτόχρονα αντί για διαδοχικά.

Η αρχή του συγχρονισμού, καθορίζει πότε πρέπει να εμφανίζεται το κείμενο ή τα αντικείμενα σε μια οθόνη. Σε σχέση με το «πότε» η αρχή του συγχρονισμού μας ενημερώνει ότι, αν αντί για κείμενο υπάρχει αφήγηση, είναι αναγκαίο η αφήγηση κι η οπτική αναπαράσταση, να συμβαίνουν ταυτόχρονα, κι όχι η μια μετά την άλλη.

Οι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα από ένα μάθημα πολυμέσων που παρουσιάζεται τμηματικά κι όχι ως συνεχή ενότητα, ορίζοντας οι ίδιοι τον ρυθμό μετάδοσης της πληροφορίας

Αυτή η αρχή πατάει σε δυο σκέλη. Σύμφωνα με το πρώτο σκέλος της, η πληροφορία πρέπει να διασπάται σε μικρότερα κομμάτια γνώσης. Ο λόγος είναι πως έτσι, οι γνώσεις που παρουσιάζονται, θα αφομοιωθούν ευκολότερα από τον μαθητή. Κάτι αντίστοιχο δηλαδή με την θεωρία του microlearning. Για να γίνει το αυτό το εφικτό, καλό είναι να σπάσετε το τεράστιο μάθημα σε μικρότερες ενότητες.

Σύμφωνα με το δεύτερο σκέλος, ο μαθητής πρέπει να έχει τον έλεγχο μετάδοσης του μαθήματος. Για να γίνει το εφικτό, πρέπει να δώσετε στο μαθητή την δυνατότητα ελέγχου της μετάδοσης της πληροφορίας. Αυτό συμβαίνει όταν του επιτρέπετε να πλοηγηθεί μπρος και πίσω σε μια διαφάνεια, ενσωματώνοντας τα αντίστοιχα κουμπιά διάδράσης. Παράλληλα, όταν υπάρχουν βίντεο, πρέπει να του δίνετε την ευκαιρία να διαχειριστεί την ροή και την ταχύτητα με την οποία το βίντεο μεταδίδεται.

Οι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα όταν τα ονόματα και οι βασικές έννοιες τους είναι γνωστές.

Με βάση την αρχή της προ-υπάρχουσας εκπαίδευσης, είναι ανάγκη να επεξηγούνται οι σημαντικές έννοιες στην αρχή του μαθήματος. Ο λόγος είναι, πως αυτό θα οδηγήσει σε άμεση και βαθύτερη κατανόηση της πληροφορίας. Έτσι, θα μειωθεί η γνωστική υπερφόρτωση που θα παρουσιαζόταν, αν αυτές οι έννοιες έπρεπε να επεξηγηθούν παράλληλα με το κυρίως μάθημα.

Οι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα με συνδυασμό γραφικών και αφήγησης παρά από συνδυασμό γραφικών και κειμενου.

Με βάση την αρχή της τροπικότητας οι άνθρωποι κατανοούν καλύτερα μια πληροφορία όταν υπάρχει συνδυασμός αφήγησης και οπτικών απεικονίσεων, σε αντίθεση με τον συνδυασμό οπτικών απεικονίσεων και κειμένου στην οθόνη. Γι’ αυτό, προτιμήστε αντί να εμφανίσετε κείμενο στην οθόνη, να επιλέξετε αφηγητή, ο οποίος θα αφηγείται τι διαδραματίζεται. Φυσικά, η επιλογή αφηγητή αντί για κείμενο, αυξάνει το κόστος του έργου. Οπότε, αυτή η επιλογή είναι εφικτή, μόνο αν ο προϋπολογισμός, σας το επιτρέπει.

Οι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα μέσα από συνδυασμό κειμένου και εικόνων παρά μόνο από σκέτο κείμενο.

Με βάση αυτή την αρχή, μια πληροφορία η οποία δίνεται μόνο με τη μορφή κειμένου, είναι ανεπαρκής. Αντί αυτού, το κείμενο στην οθόνη πρέπει να συνοδεύεται από εικόνες. Ο λόγος είναι, ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι σε θέση να αφομοιώσει καλύτερα πληροφορίες οι οποίες συνδυάζουν οπτικό και ακουστικό στοιχείο. Φυσικά, οι οπτικές αναπαραστάσεις οι οποίες θα χρησιμοποιήσετε, πρέπει να ενισχύουν την κατανόηση της πληροφορίας.

Έτσι, αν για παράδειγμα θέλετε να εξηγήσετε στον μαθητή σας, πώς ο οδοντίατρος κάνει απονεύρωση, δεν έχει νόημα να δείξετε ένα δόντι στον μαθητή. Αντιθέτως, μπορείτε για παραδείγματα να δείξετε την αλληλουχία των βημάτων που ακολουθεί ο οδοντίατρος για να φέρει σε πέρας την διαδικασία. Αυτά οι γραφικές απεικονίσεις, λέγονται σχεσιακά γραφικά.

Οι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα όταν το κείμενο στην οθόνη ή η αφήγηση δίνεται με ύφος χαλαρο, αποφεύγοντας τον ξύλινο λόγο.

Οι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα όταν το κείμενο στην οθόνη ή η αφήγηση γίνεται σε στιλ συνομιλίας και όχι σε επίσημο ύφος.

Για να γίνει αυτό εφικτό, χρησιμοποιήστε ένα χαλαρό, ήρεμο ύφος στους διαλόγους και στις αφηγήσεις σας. Παράλληλα μην αναφέρεστε στους ήρωες των σεναρίων σας ως πχ «ο μαθητής», ο «εργαζόμενος», κλπ. Αντιθέτως, επιλέξτε ονόματα για τον κάθε ένα από αυτούς, αντί να αναφέρεστε στην ιδιότητα τους. Τέλος, όταν γνωστοποιείτε τους μαθησιακούς σας στόχους, να χρησιμοποιείτε το δεύτερο ενικό πρόσωπο, αντί για το ο μαθητής.

Για παράδειγμα:

«Μετά το τέλος αυτού του μαθήματος, ο μαθητής θα είναι σε θέση να…». Aντίθετα, αναδιατυπώστε το ως εξής: «Μετά το τέλος αυτού του μαθήματος, θα είσαι σε θέση να..»

Οι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα όταν η αφήγηση γίνεται με πραγματική ανθρώπινη αντί για μηχανική φωνή.

Οι μαθητές προτιμούν να ακούν ένα πραγματικό αφηγητή (voice-talent) παρά φωνή μηχανής (robotic voice), η οποία έχει προέλθει από ένα υπολογιστικό λογισμικό μετατροπής κειμένου σε ομιλία (text-to-speech software). Η ρομποτική φωνή δεν είναι καθόλα ελκυστική. Είναι λοιπόν ξεκάθαρο, πως πρέπει να χρησιμοποιείτε επαγγελματίες αφηγητές για τις αφηγήσεις σας, παρά ειδικά software που προσομοιώνουν την ανθρώπινη φωνή. Φυσικά, όπως είπαμε νωρίτερα, πρέπει να λάβουμε υπόψη και τον διαθέσιμο προϋπολογισμό, καθώς ο πραγματικός αφηγητής είναι σίγουρα μια ακριβότερη λύση.

Οι άνθρωποι δεν μαθαίνουν καλύτερα όταν εμφανίζεται ο αφήγητης στην οθόνη.

Η τελευταία από τις αρχές της πολυμεσικής μάθησης, αναφέρεται στην εμφάνιση της εικόνας του αφηγητή κατά την διαδικασία αναπαραγωγής ενός βιντεο-μαθήματος, τα λεγόμενα talking-heads.

Συγκεκριμένα, αυτή η αρχή υπογραμμίζει πως οι μαθητές δεν επωφελούνται από το να βλέπουν την εικόνα του εκφωνητή, παράλληλα με τα υπόλοιπα στοιχεία του μαθήματος. Έτσι, ο Mayer, προτείνει να μην εμφανίζεται αφηγητής στα στα επεξηγηματικά βίντεο, αν και ξεκαθαρίζει πως η έρευνα για το συγκεκριμένο συμπέρασμα είναι ακόμα σε πολύ αρχικό στάδιο.