Αναρωτηθήκατε ποτέ αν το εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμοποιείτε έχει αποτέλεσμα;

Είτε είστε δάσκαλος, είτε είστε σχεδιαστής εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, είναι δεδομένο πως έχετε, κατά καιρούς, δημιουργήσει το δικό σας εκπαιδευτικό υλικό. Τι απήχηση όμως είχε; Είχε το αναμενόμενο μαθησιακό αποτέλεσμα ή οι μαθητές επέδειξαν αδιαφορία; Στο παρών άρθρο, θα γνωρίσετε εννέα βήματα, τα οποία αν ακολουθήσετε, θα δημιουργήσετε εκπαιδευτικό υλικό υψηλής απήχησης και ποιότητας.


Όλοι οι εκπαιδευτικοί επιθυμούν να ξεφύγουν από το συμβατικό πλαίσιο που προσφέρει το σχολικό εγχειρίδιο και να πάνε ένα βήμα παραπέρα, εντάσσοντας διάφορες δραστηριότητες, είτε για να κινητοποιήσουν τους μαθητές είτε για να προσφέρουν επιπρόσθετη γνώση. Ένεκα του COVID19 και της βίαιης μετατροπής της παραδοσιακής τάξης σε ψηφιακή, δεκάδες εκπαιδευτικοί βρέθηκαν να δημιουργούν το δικό τους εκπαιδευτικό υλικό. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, με βάση τουλάχιστον τις διάφορες έρευνες σε σχέση με τις πεποιθήσεις των μαθητών, τα αποτελέσματα ήταν μέτρια. Πώς λοιπόν θα βελτιώσετε το εκπαιδευτικό υλικό το οποίο προσφέρετε στους μαθητές; 

Τα Εννέα Συμβάντα Εκπαίδευσης

Για να αναπτύξουμε ποιοτικό εκπαιδευτικό υλικό, είτε αυτό είναι μάθημα eLearning, είτε ένα σχέδιο μαθήματος παραδοσιακής τάξης, θα χρησιμοποιήσουμε τα Εννέα Συμβάντα Εκπαίδευσης του Robert Gagne. 

Ο Robert Gagné υπήρξε ψυχολόγος γνωστός για το έργο του «συνθήκες μάθησης για εφαρμογές κατάρτισης». Για την καλλιέργεια των πνευματικών δεξιοτήτων ο Gagné ανέπτυξε μια διαδικασία αποτελούμενη από 9 βήματα γνωστή ως τα Εννέα Συμβάντα Εκπαίδευσης. Απώτερος στόχος των Εννέα Συμβάντων Εκπαίδευσης είναι να βοηθήσουν τους εκπαιδευόμενους να μεταφέρουν την γνώση ή τις δεξιότητες τις οποίες απέκτησαν, στον πραγματικό κόσμο.

Βήμα Πρώτο - Διέγερση Προσοχής

Στο πρώτο  βήμα του Gagne οφείλετε να διεγείρετέ την προσοχή των μαθητών. Με δεδομένη την ύπαρξη της πληροφορίας παντού, αν ο μαθητής δεν βρει άμεσα αυτό που του παρουσιάζεται ως ελκυστικό, θα το αγνοήσει. Έτσι, είναι αναγκαίο να τραβήξετε την προσοχή των μαθητών με μια ενδιαφέρουσα εισαγωγή.

Για παράδειγμα, μπορείτε να:

Event1 - Gain attention
  • ξεκινήσετε χρησιμοποιώντας δημοφιλείς φράσεις ή αποφθέγματα
  • δημιουργήστε μια ευφάνταστη συναρπαστική ιστορία ή διηγηθείτε ένα περιστατικό για να παρουσιάσετε το θέμα σας
  • χρησιμοποιήστε φράσεις, προτάσεις ή γεγονότα (πχ στατιστικά δεδομένα) που προκαλούν σκέψη και περισυλλογή,  για να αναγκάσετε τους μαθητές να ενδιαφερθούν με το αντικείμενο. Για παράδειγμα ξεκινήστε με την φράση “ Ξέρατε ότι το 1896 οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες έγιναν στην Αθήνα;
  • πρωτοτυπήστε. Αντί για συνηθισμένο κείμενο ή βίντεο, ξεκινήστε με ένα δίλημμα ή μια ερώτηση, ζητώντας από τους μαθητές να δώσουν μια απάντηση.  Για παράδειγμα ξεκινήστε με την ερώτηση “Ποιο πιστεύετε πως είναι το ποσοστό των παιδιών που βιώνουν βια εντός της οικογένειας τους;”. Μέσα από την ανατροφοδότηση που θα λάβουν, δύναται να αντιληφθούν ότι η απάντηση που έδωσαν, απέχει παρασάγγας από μια ωμή πραγματικότητα. Έτσι, τους προσελκύετε το ενδιαφέρον και τους καταδεικνύετε την ανάγκη ενασχόλησης με το μάθημα το οποίο έχετε αναπτύξει. 

Αν θέλετε να γνωρίσετε κι άλλες τεχνικές συγγραφής για να τραβήξετε το ενδιαφέρον των μαθητών σας, μπορείτε να παρακολουθήσετε το βίντεο που έχουμε δημιουργήσει

Βήμα Δεύτερο – Κοινοποίηση μαθησιακών στόχων

Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης, πρέπει να γίνει καταγραφή τι θα μπορούν να κάνουν οι μαθητές στο τέλος του μαθήματος και ποια εργαλεία μπορούν να χρησιμοποιούν για να πετύχουν μαθησιακούς στόχους. Οι στόχοι πρέπει να δημιουργούν προσδοκία και να περιγράφουν τη δομή του επερχόμενου μαθήματος.

Μερικοί τρόποι για να ενημερώσετε τους μαθητές για τα αναμενόμενα αποτελέσματα και τους στόχους του μαθήματος πριν από την έναρξη του είναι:

  • μέσα από τη γνωστοποίηση του στόχου και το περιεχόμενο του μαθήματος. Δηλαδή να πείτε στους μαθητές τι περιμένετε από αυτούς. 
  • μέσα από ενημέρωση των μαθητών για τα ελάχιστα απαιτούμενα που πρέπει να πετύχουν έτσι ώστε να ολοκληρώσουν επιτυχώς το μάθημα. Η ενημέρωση αυτή περιλαμβάνει πληροφορίες για τους ελάχιστους βαθμούς επιτυχής ολοκλήρωσης, τα χρονοδιαγράμματα παράδοσης εργασιών, καθώς και τα κριτήρια αξιολόγησης τα οποία έχετε θέσει.  

Βήμα Τρίτο – Ανάκληση προηγούμενης γνώσης

Το τρίτο από τα γεγονότα μάθησης του Gagne αφορά την τόνωση ανάκλησης της προηγούμενης μάθησης. Εδώ, ο εκπαιδευτικός σχεδιαστής θα πρέπει να συσχετίσει το νέο εκπαιδευτικό υλικό με προηγούμενες γνώσεις που ήδη κατέχουν οι μαθητές. Νέες πληροφορίες με προηγούμενες γνώσεις ή εμπειρίες συσχετίζονται με σύνδεση της νέας γνώσης με τις προηγούμενες.

Η ανάκληση της προηγούμενης γνώσης βοηθάει τη νέα γνώση να αποθηκευτεί στην μνήμη μακράς διάρκειας. Ο λόγος είναι ότι οι νέες πληροφορίες αποθηκεύονται στη μνήμη μακράς διάρκειας όταν γίνονται συνδέσεις μεταξύ νέων πληροφοριών και πληροφοριών που υπάρχουν ήδη στη μακροπρόθεσμη μνήμη.

Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από:

Event 3 - Stimulate recall of prior learning
  • ερωτήσεις και αναφορές από την αμέσως προηγούμενη διδακτική ενότητα με την οποία οι μαθητές ήρθαν σε επαφή. Εδώ ενσωματώνεται η προηγούμενη γνώση στις τρέχουσες δραστηριότητες
  • επιλογή παραδειγμάτων σχετικά με περιεχόμενο που γνωρίζουν ήδη οι μαθητές.

Βήμα Τέταρτο – Παρουσίαση Περιεχομένου

Σε αυτό το βήμα, ο εκπαιδευτικός σχεδιαστής πρέπει να δώσει τα βασικά σημεία του εκπαιδευτικού του υλικού χρησιμοποιώντας μια ποικιλία τεχνικών. Ο σχεδιαστής πρέπει να διαφοροποιεί τη μορφή των μαθημάτων και των δραστηριοτήτων έτσι ώστε να διατηρείται η προσοχή των μαθητών και να αυξάνεται η κατανόηση. 

Είναι σημαντικό να διαχωρίζονται λογικά οι πληροφορίες, για να αποφεύγεται η υπερφόρτωση της μνήμης των μαθητών, που μπορεί να προκαλέσει το υπερβολικά εκτενές κείμενο. Άλλωστε, όπως διδάσκει κι η τεχνική του microlearning, τα μικρότερα κομμάτια πληροφορίας αφομοιώνονται ευκολότερα και διατηρούνται στη μνήμη περισσότερο. Συνεπώς:

Event 4 - Presenting the content
  • Προσπαθήστε να ομαδοποιήσετε το περιεχόμενο σωστά, σε μικρές παραγράφους και μικρές προτάσεις, οι οποίες έχουν λογική ροή μεταξύ τους
  • Επίσης,  φροντίστε οι περιττές πληροφορίες να αποφευχθούν και να παρουσιάζονται μόνο τα σημαντικά σημεία της γνώσης
  • Χρησιμοποιήστε απλή και κατανοητή γλώσσα που ανταποκρίνεται στην ηλικία και το εκπαιδευτικό επίπεδο των μαθητών. Αν είναι εφικτό, αποφύγετε τελείως τη χρήση της παθητικής φωνής
  • Χρήσιμο ακόμα είναι να εμπλουτίσετε το περιεχόμενο με εικόνες, ήχο ή ακόμα και βίντεο για να διατηρείτε το ενδιαφέρον των μαθητών. Χρειάζεται φυσικά ιδιαίτερη προσοχή όμως κατά την επιλογή των οπτικών αναπαραστάσεων που επιλέγετε. 
  • Μπορείτε ακόμα να δημιουργήσετε σενάρια διακλάδωσης, τα λεγόμενα branching scenarios. Αυτά, δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές να χρησιμοποιούν τις γνώσεις τους και τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων για να αντιμετωπίσουν  πραγματικές καταστάσεις. Για παράδειγμα, αντί να δώσετε μια ερώτηση πολλαπλής επιλογής, η οποία ελέγχει την απάντηση τους για τον τρόπο αντιμετώπισης  ενός περιστατικού βίας, μπορείτε να δημιουργήσετε μια ιστορία υπό τη μορφή σεναρίου. Σε αυτή την ιστορία μπορείτε να περιγράψετε ένα περιστατικό βίας, κι ο μαθητής καλείται να συμμετάσχει στην ιστορία αυτή καθαυτή, μέσα από την ανάληψη ενός ρόλου. Στην ιστορία ο μαθητής καλείται να πάρει αποφάσεις σε μια σειρά επιλογών, οι οποίες καταλήγουν σε διαφορετικά μονοπάτια. Επομένως, τα σενάρια διακλάδωσης προετοιμάζουν τους μαθητές για τα καθημερινά εμπόδια που είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν στο περιβάλλον τους
  • Τέλος, προσπαθήστε να τοποθετήσετε τις βιβλιογραφικές αναφορές σε ξεχωριστή ενότητα μακριά από το κυρίως κείμενο. Όταν μιλάμε για προγράμματα elearning, στοχεύουμε στο να δημιουργούμε συνθήκες που αποτρέπουν την γνωστική υπερφόρτωση. Προτιμήστε να μην χρησιμοποιείτε αναφορές που ακολουθούν τα στυλ APA ή  MLA, εκτός αν αναπτύσσετε μαθήματα για φοιτητές πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Αντί αυτών προτιμήστε το στυλ ΙΕΕΕ, το οποίο χρησιμοποιεί αγκύλες και αριθμούς για να κάνει παραθέσεις. 

Βήμα Πέμπτο – Παροχή καθοδήγησης

Τώρα, θα βοηθήσουμε τις πληροφορίες να γίνουν κατανοητές και να αποθηκευτούν βαθιά στη μνήμη των μαθητών. Άλλωστε, οι μαθητές πρέπει να θυμούνται τι διδάσκονται, γιατί αυτό είναι το θεμέλιο για την ομαλή ροή των μαθημάτων σας. Για να το πετύχετε αυτό χρειάζεται να τους δώσουμε την απαραίτητη καθοδήγηση. Η καθοδήγηση μπορεί να δοθεί αν:

Event 5 - Provide Guidance to the learners
  • εντάξετε οδηγούς βήμα προς βήμα, ιδιαίτερα αν ζητάτε από τους μαθητές να αναπαράγουν κάτι οι ίδιοι
  • τους δώστε οδηγίες για το πώς να μάθουν, όπως μέσα καθοδηγούμενες δραστηριότητες ή κοινές παγίδες στις οποίες ενδέχεται να υποπέσουν. Μέσα από την παροχή μαθησιακής καθοδήγησης, τα επίπεδα της μάθησης αυξάνονται αφού οι μαθητές είναι λιγότερο πιθανό να χάσουν χρόνο ή να απογοητευτούν βασίζοντας την απόδοση τους σε εσφαλμένα γεγονότα ή σε φτωχή κατανόηση εννοιών. Για παράδειγμα, εάν τους ζητήσετε να γράψουν ένα δοκίμιο, είναι αναγκαίο να τους προσφέρετε ένα δείγμα για το πώς θα ήταν ένα  τέλειο δοκίμιο για το σκοπό του μαθήματος. Επίσης μπορείτε να τους δώσετε ένα υπόδειγμα δοκιμίου το οποίο είναι ακριβώς το αντίθετο από το ζητούμενο. Το να δώσετε παράδειγμα του τι δεν πρέπει να κάνουν, είναι ένας εξαιρετικός τρόπος για αντιπαραβολή, έτσι ώστε να αποφευχθούν δυνητικά λάθη.
  •  δώσετε συμβουλές για τον σωστό τρόπο με τον οποίο ο μαθητής πρέπει να χρησιμοποιήσει το υλικό που παρουσιάζεται.
  • προτείνετε στο μαθητή τι να διαβάσει εκτός πλαισίου μαθήματος καθώς επίσης και να τον ενημερώσετε πόσο συχνά πρέπει να αλληλοεπιδρά με το εκπαιδευτικό υλικό.

Βήμα Έκτο – Εκμαίευση επιθυμητής απόδοσης

Μετά την παρουσίαση του περιεχομένου, πρέπει να αφήσετε αρκετό χρόνο στους μαθητές να εξασκηθούν, ώστε να μπορέσουν να πετύχουν την απόδοση που επιθυμείτε. Ο συνδυασμός επανάληψης και ανάκλησης είναι κρίσιμος για την μάθηση. 

Μερικοί τρόποι για την εκμαίευση της επιθυμητής απόδοσης είναι μέσα από:

Event 6 - Elicit Performance
  • κουίζ πολλαπλής επιλογής
  • παιχνιδοποιημένες δραστηριότητες
  • παρουσιάσεις εργασιών μπροστά στην τάξη
  • εκπόνηση ομαδικών εργασιών,  που απαιτούν την συνεργασία μεταξύ των μαθητών
  • προσομοιώσεις, σενάρια, κλπ.

Ειδικά τα σενάρια και οι ιστορίες αποτελούν εξαιρετικές επιλογές. Ο λόγος είναι πως μέσω αυτών δίνετε την ευκαιρία στους εκπαιδευόμενους να εφαρμόσουν τα αποτελέσματα της εκπαίδευσής τους μέσα από μια παραγωγική πραγματική κατάσταση. Η  ενσωμάτωση σεναρίων που μπορούν ή λαμβάνουν χώρα στο πραγματικό κόσμο, επιτρέπει στους μαθητές να δουν πώς η δεξιότητα ή η γνώση που τους παρουσιάζεται, σχετίζεται με τις ανάγκες τους ή θα τους βοηθήσει να ξεπεράσουν μια πρόκληση που εμποδίζει την εργασιακή τους απόδοση.

Βήμα Έβδομο – Παροχή ανατροφοδότησης

Το επόμενο βήμα αφορά την παροχή ανατροφοδότησης στους μαθητές και είναι άρρητα συνδεδεμένο με το προηγούμενο βήμα. Η ανατροφοδότηση στις επιλογές των μαθητών επιτρέπει τον εντοπισμό κενών στην κατανόηση, πριν να είναι πολύ αργά. Η ανατροφοδότηση δεν αφορά μόνο την επιβεβαίωση σωστών ή λανθασμένων απαντήσεων. Η ανατροφοδότηση αφορά την επεξήγηση στους μαθητές γιατί η απάντησή τους είναι σωστή ή λανθασμένη, βοηθώντας τους έτσι να κατανοήσουν το περιεχόμενο του μαθήματος.

Το να δώσετε ένα κουιζ, δίχως να παρέχετε την απαραίτητη ανατροφοδότηση, ουσιαστικά αποκόπτει το κουίζ από το περιεχόμενο του μαθήματος. Άλλωστε, δεν διδάσκουμε για να αξιολογήσουμε. Διδάσκουμε για να μεταδώσουμε γνώσεις, κι αυτές οι γνώσεις μεταδίδονται εξαιρετικά ακόμα και μέσα από την διαδικασία ανατροφοδότησης και αναθεώρησης των λανθασμένων επιλογών. Συνεπώς,  η ανατροφοδότηση “σωστό / λάθος” είναι ανούσια. Έτσι:

Event 7 - Provide Feedback
  • oφείλετε να εξηγήστε στο μαθητή γιατί είναι σωστή ή λάθος η επιλογή του
  • είναι επιβεβλημένο να του δώσετε συγκεκριμένη καθοδήγηση πώς να αναθεωρήσει τις λανθασμένες επιλογές στις οποίες υπέπεσε.

Βήμα Όγδοο – Αξιολόγηση απόδοσης

Στο προτελευταίο βήμα των Συμβάντων Εκπαίδευσης του Gagne ελέγχεται κατά πόσο τα αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα έχουν επιτευχθεί. Ο πιο συνηθισμένος τρόπος διεξαγωγής αξιολόγησης σε ένα πρόγραμμα μάθησης, είναι να συμπεριλάβετε ένα σύνολο ερωτήσεων στο τέλος του μαθήματος. Δεν είναι όμως ο μόνος.

Συγκεκριμένα, για την αξιολόγηση της απόδοσης των μαθητών υπάρχουν οι εξής τρεις τρόποι:

Event 8 - Assess Performance

Αξιολόγηση πριν από την έναρξη του προγράμματος μάθησης (pre-test)

Αυτού του τύπου η αξιολόγηση μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να αναγνωρίσουν ποια πράγματα ήδη γνωρίζουν. Έτσι, είναι σε θέση να επιλέξουν αν θέλουν να παραλείψουν συγκεκριμένες ενότητες του μαθήματος ή να επικεντρωθούν σε συγκεκριμένα θέματα, αγνοώντας αυτά τα οποία ήδη γνωρίζουν. Η συγκεκριμένη αξιολόγηση είναι ιδιαίτερα βολική για την μέτρηση των μαθησιακών στόχων σε επίπεδο κατανόησης της γνώσης, καθώς εύκολα μπορεί να συγκριθεί το επίπεδο του μαθητή πριν την περάτωση του περιεχομένου και μετά. 

Αξιολόγηση μετά το πρόγραμμα μάθησης (post-test)

Αυτή η αξιολόγηση χρησιμοποιείται για να αποδειχθεί εάν οι μαθητές έχουν κατανοήσει το περιεχόμενο που τους δόθηκε και γίνεται αφού έχει ολοκληρωθεί ολόκληρο το πρόγραμμα εκπαίδευσης ή κατάρτισης. Συνήθως είναι απαραίτητα για την παροχή πιστοποιητικού ολοκλήρωσης

Αξιολόγηση μετά από διδακτικές μονάδες (formative assessment)

Στόχος είναι να εντοπιστεί  κατά πόσον ο μαθητής έχει κατακτήσει τη γνώση που παρουσιάστηκε σε μια συγκεκριμένη διδακτική μονάδα (πχ έπειτα από κάποιο Κεφάλαιο ή κάποια Ενότητα).

Βήμα Ένατο – Διατήρηση γνώσης και συσχέτιση με τον πραγματικό κόσμο

Στο τελευταίο από τα συμβάντα διδασκαλίας του Gagne, οι μαθητές προετοιμάζονται να εφαρμόσουν πληροφορίες σε καταστάσεις και περιβάλλοντα που βρίσκουν εφαρμογή στον πραγματικό κόσμο. Αυτό αυξάνει τη διατήρηση της γνώσης αφού οι μαθητές εξατομικεύουν αυτές τις γνώσεις στις ιδιαίτερες συνθήκες που βιώνουν.  Πώς λοιπόν θα συνδέσετε τις γνώσεις και τις πληροφορίες με το πραγματικό κόσμο; 

Event 9 - Enhance retention and transfer
  • Θα ήταν χρήσιμο να συμπεριλάβετε αρχεία (μορφής word, pdf, κλπ) στα οποία περιγράφεται επιγραμματικά αυτή η διαδικασία. Τα λεγόμενα job-aids. Έτσι, ο μαθητής μπορεί να κατεβάσει τα job-aids και να ανατρέξει αργότερα σε αυτά, όταν τα χρειαστεί, μετά το πέρας του προγράμματος  διδασκαλίας. Παρέχοντας αντικείμενα όπως αυτό, γεφυρώνετε το εκπαιδευτικό περιβάλλον στον πραγματικό κόσμο. Για παράδειγμα, υποθέστε πως θέλετε να δημιουργήσετε ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης σχετικά με τις αρχές της Πολυμεσικής Μάθησης. Αντί να τους αναγκάσετε να διαβάσουν ξανά τις 12 αρχές του Mayer, μπορείτε να δώσετε εικόνες οι οποίες τις περιγράφουν επιγραμματικά.
  • Τέλος η συσχέτιση με το πραγματικό κόσμο μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από παροχή ευκαιριών στους μαθητές για να αναλογιστούν τι έχουν μάθει έως τώρα. Αυτό γίνεται μέσα από τις ερωτήσεις συλλογισμού (reflection questions) αφού καλούνται να αναλογιστούν πως μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτές τις γνώσεις ή τις δεξιότητες που τους παρουσιάζονται. Έτσι, τους βοηθάτε να εντοπίσουν τη σύνδεση του υλικού που παρουσιάζεται και του πραγματικού κόσμου.