Μοντέλα Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού: Το μοντέλο ADDIE

Αναρωτηθήκατε ποτέ για την διαδικασία που ακολουθούν οι σχεδιαστές εκπαιδευτικών προγραμμάτων για να σχεδιάζουν και αναπτύσσουν εκπαιδευτικά προϊόντα; Σε τούτο το άρθρο, θα περιγράψουμε μερικά από τα πιο δημοφιλή μοντέλα εκπαιδευτικού σχεδιασμού, που επιλέγονται για τον σκοπό αυτό. Αρχικά θα γνωρίσουμε το μοντέλο ADDIE.

Συνεπώς, μετά την ολοκλήρωση της ανάγνωσης, θα είστε σε θέση να αναγνωρίσετε τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των μοντέλων ADDIE, SAM και Rapid ISD, έτσι ώστε να μπορείτε να επιλέγετε το κατάλληλο κατά περίσταση. Παράλληλα θα αναγνωρίσετε τον ρόλο που έχουν οι Subject Matter Experts (SMEs) στην δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων.

Το πρώτο και πιθανώς το πιο δημοφιλές εκ των μοντέλων σχεδιασμού εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων είναι το ADDIE. Είναι ένα κλασικό μοντέλο και όλα τα άλλα εκπαιδευτικά μοντέλα είναι βασισμένα σε αυτό. Τα αρχικά ADDIE προέρχονται από τις λέξεις:

• Analysis (Ανάλυση),
• Design (Σχεδιασμός),
• Development (Ανάπτυξη),
• Implementation (Εφαρμογή),
• Evaluation (Αξιολόγηση)

Σε τούτη τη φάση καθορίζονται οι στόχοι του έργου και ο σκοπός της λύσης που θα εκπονηθεί. Επίσης, συγκεντρώνονται όλα τα απαραίτητα δεδομένα τα οποία θα χρειαστούν για την σκιαγράφηση και κατά επέκταση την ανάπτυξη της εκπαιδευτικής λύσης. Τα δεδομένα αυτά αφορούν το προφίλ του μαθησιακού ακροατηρίου, τους στόχους της εκπαιδευτικής λύσης, τα μέσα αξιολόγησης και αρκετές άλλες πληροφορίες.

Οι Subject Matter Experts

Για τον καθορισμό των στόχων, του σκοπού και τη συγκέντρωση των δεδομένων, αρχικά, ο instructional designer έρχεται σε επαφή με τους Subject Matter Experts. Οι Subject Matter Experts είναι επαγγελματίες, συνήθως εκτός του χώρου του eLearning και έχουν ειδίκευση σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο. Ένας Instructional Designer, δεν μπορεί να γνωρίζει τα πάντα, έτσι ώστε να εκπονεί εκπαιδευτικές λύσεις επί παντός επιστητού. Χρειάζεται υλικό να μελετήσει και πληροφορίες πάνω στις οποίες θα βασιστεί για να μπορέσει να προχωρήσει. Το υλικό και τις πληροφορίες αυτές, θα τις λάβει από τους Subject Matter Experts.

Για παράδειγμα, φανταστείτε ότι σας ζητούν να υλοποιήσετε ένα πρόγραμμα κατάρτισης για την ασφάλεια του προσωπικού μιας εταιρίας. Ο Subject Matter Expert, στη προκειμένη περίπτωση, ίσως είναι υπάλληλος της εταιρίας με ειδίκευση σε θέματα ασφαλείας. Ίσως πάλι, είναι κάποιος εξωτερικός της συνεργάτης. Επί της ουσίας, είναι ο άνθρωπος ο οποίος θα σας δώσει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες που χρειάζεστε για να χτίσετε το πρόγραμμα κατάρτισης. Τέτοιες πληροφορίες αφορούν το εκπαιδευτικό υλικό του προγράμματος, σε αρχική προφανώς μορφή, το προφίλ της εταιρίας και των εργαζομένων της, καθώς κι ένα σωρό άλλα στοιχεία που είναι απαραίτητα να γνωρίζετε πριν προχωρήσετε.

Στη φάση Σχεδίασης, ο Instructional Designer ελέγχει ενδελεχώς το περιεχόμενο που έχει συγκεντρώσει. Μέσα από την εξέταση του περιεχομένου, διατυπώνει τους μαθησιακούς στόχους με τρόπο κατανοητό για το  ακροατήριο. Επίσης, σχεδιάζει τη δομή και την αλληλουχία του μαθήματος, δηλαδή τις ενότητες, τα κεφάλαια, κλπ. Ακόμα, στη φάση της Σχεδίασης, γίνεται προσεκτική επεξεργασία του υλικού που συγκεντρώθηκε στη φάση της Ανάλυσης. Όπως ο ράφτης κόβει και ράβει ένα ωραίο ύφασμα για να ταιριάζει στο πελάτη του, έτσι και instructional designer κόβει, ράβει και επεξεργάζεται το αρχικό υλικό για να ταιριάζει στο μαθησιακό του ακροατήριο. Έπειτα, με βάση το αναθεωρημένο υλικό, ο επιλέγει και συγγράφει τις ασκήσεις αξιολόγησης που θα δοθούν.

Στην τρίτη φάση του μοντέλου ADDIE, αυτή της Ανάπτυξης, ο Instructional Designer, λαμβάνοντας υπόψη του το τι έλαβε χώρα στις δυο προηγούμενες φάσεις, προχωράει στην διαδικασία της ψηφιακής ανάπτυξης, έτσι ώστε να αποκτήσει ψηφιακή μορφή το εκπαιδευτικό προϊόν.

To Storyboard

Σε πρώτο στάδιο ο Instructional Designer, δημιουργεί ένα Storyboard, το οποίο έχει τη μορφή σεναρίου για κάθε διαφάνεια η οποία θα εμφανίζεται στο τελικό προϊόν. Σε αυτές τις διαφάνειες αναγράφονται πληροφορίες σε σχέση με το περιεχόμενο τους καθώς και τα πολυμεσικά αντικείμενα που τις συνοδεύουν. Η δουλειά που πρέπει να γίνει στο Storyboard είναι αρκετά απαιτητική και θυμίζει την συγγραφή σεναρίου ταινίας. Όπως σε μια ταινία στο κινηματογράφο, έτσι και σε μια λύση εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, ο δημιουργός πρέπει να βρει τρόπους να μαγνητίσει το ακροατήριο και να διατηρήσει το ενδιαφέρον του. Αυτό, γίνεται πράξη όταν στο Storyboard υπάρχουν αληθοφανείς διάλογοι, ευκαιρίες αλληλεπίδρασης για τον μαθητή, παραδειγμάτων που βοηθούν την κατανόηση του περιεχομένου και μια σειρά άλλων στοιχείων.

Σε επόμενο στάδιο, βασισμένος στο Storyboard, ο Instructional Designer, μόνος ή με την βοήθεια eLearning developers, χρησιμοποιεί συγκεκριμένα λογισμικά, έτσι ώστε να δώσει ψηφιακή υπόσταση στο εκπαιδευτικό προϊόν. Τα λογισμικά αυτά, λέγονται authoring tools, δηλαδή λογισμικά συγγραφής. Για τα authoring tools, θα μιλήσουμε αναλυτικά σε επόμενο άρθρο. 

Στο τέλος της φάσης της Ανάπτυξης το εκπαιδευτικό προϊόν πρέπει να είναι πλήρως λειτουργικό.

Μετά τη φάση της ανάπτυξης, έρχεται αυτή η φάση της εφαρμογής. Κατά τη διάρκεια της φάσης Εφαρμογής, η εκπαιδευτική λύση συστήνεται σε μέρος του ακροατήριού ή σε συναφές ακροατήριο με εκείνο για το οποίο σχεδιάζεται το εκπαιδευτικό προϊόν. Το ακροατήριο αυτό ονομάζεται ομάδα ελέγχου. Η ομάδα αυτή θα δουλέψει το προϊόν και πρακτικά θα ελέγξει την αποτελεσματικότητα του ως προς την κινητοποίηση την οποία βίωσε καθώς και την κάλυψη των μαθησιακών στόχων του. Με βάση την ανατροφοδότηση του κοινού, το προϊόν ενδέχεται να επανασχεδιαστεί προκειμένου να διασφαλιστεί η ποιότητα και η αποτελεσματικότητα του.

Η τελευταία φάση του μοντέλου ADDIE είναι η φάση της Αξιολόγησης. Εδώ η αποτελεσματικότητα του προϊόντος που δόθηκε αξιολογείται. Συγκεκριμένα ελέγχεται πόσο καλά επιτεύχθηκαν οι μαθησιακοί στόχοι που ορίστηκαν στην φάση της Ανάλυσης και η αποτελεσματικότητα του προϊόντος.

Επίλογος

Το μοντέλο ADDIE ως ένα σειριακό μοντέλο σχεδιασμού εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων δεν αποτελεί τις περισσότερες φορές την βέλτιστη λύση για υψηλού επιπέδου αποτελέσματα. Ο λόγος είναι, πως συνήθως παίρνει μορφή με πολύ αργούς ρυθμούς, ενώ τα πιθανά λάθη κοστίζουν σε χρόνο και χρήμα ειδικά αν πρόκειται για δομικά σημεία του προγράμματος. Όπως όμως αναφέρθηκε προηγουμένως, το μοντέλο ADDIE, ακόμα κι αν δεν χρησιμοποιείται πλέον τόσο συχνά, αποτελεί την βάση για όλα τα υπόλοιπα εκπαιδευτικά μοντέλα που θα γνωρίσουμε στην πορεία.

Γεγονός είναι πως οι σύγχρονες ανάγκες επιτάσσουν την συνεχή αξιολόγηση του προϊόντος σε όλη τη διαδικασία δημιουργίας του και όχι μόνο σε μια τελική του φάση, όταν όλα πια έχουν δημιουργηθεί κι οι δομικές αλλαγές αποτελούν απαγορευτική προοπτική.